Nguyễn Thị Ngọc Phượng

ĐẠI CƯƠNG

Lạc nội mạc tử cung (LNMTC) là bệnh lý phụ khoa “khó” cho sức khỏe phụ nữ tuổi sinh sản, được định nghĩa là sự hiện diện của các tuyến và mô đệm của tổ chức nội mạc tử cung ngoài vị trí bình thường của nó là buồng tử cung. Thường gặp nhất là LNMTC trong khung chậu, hiếm gặp hơn là LNMTC ngoài khung chậu như ở thành bụng, ở phổi…

Tần suất LNMTC cao ở phụ nữ tuổi 15 đến 44, khoảng 10%. Tần suất LNMTC cao hơn ở các phụ nữ đến khám vì hành kinh đau hoặc vô sinh.

Nhiều giả thiết đã được đưa ra nhằm giải thích nguyên nhân và cơ chế sinh bệnh LNMTC. Giả thiết được chấp nhận nhiều nhất là do máu hành kinh trào ngược vào tiểu khung, tế bào nội mạc tữ cung (NMTC) trong máu kinh bám vào phúc mạc thành bụng, tiếp tục phát triển. Hai giả thiết khác là chuyển sản của lớp trung gian bào luồn sâu vào buồng trứng, chuyển thành NMTC; và NMTC phát triển bất thường, lạc chỗ từ khi bắt đầu thành lập phôi thai, lớp tế bào ống Muller giữa trực tràng và âm đạo biệt hóa thành NMTC. Yếu tố quyết định cho sự phát triển lạc chỗ của tế bào NMTC là:

-     Sự sản xuất quá mức của prostaglandins tại chỗ do tăng hoạt động của men cyclooxygenase–2 (COX–2)

-     Sự sản xuất quá mức của estrogen tại chỗ do tăng hoạt động của men thơm hóa

Tổn thương LNMTC đưa đến tình trạng viêm mãn với sự gia tăng của các đại thực bào và các cytokines viêm (TNF α và IL 1,6 và 8) trong dịch ổ bụng, gây ra triệu chứng đau và vô sinh.

Cơ chế gây đau bao gồm tăng sản xuất prostaglandins, tăng yếu tố phát triển dây thần kinh, nhất là dây thần kinh cạnh các tổn thương LNMTC. Mạng dây thần kinh trong tử cung cũng tăng nhiều, nên có triệu chứng hành kinh đau và khi cắt tử cung thì không còn đau nữa.

Lạc NMTC thường kết hợp với vô sinh. Cơ chế chưa được hiểu rõ, nhất là những trường hợp vô sinh ở phụ nữ có LNMTC nhẹ, có thể do tinh trùng và noãn bị các cytokines gây tổn thương. AMH (anti müllerian hormone), một nội tiết giúp đánh giá khá chính xác dự trữ buồng trứng, giảm thấp ngay ở các trường hợp LNMTC nhẹ.

Khi LNMTC nặng, có u LNMTC ở buồng trứng và dính nhiều, giải phẫu vùng chậu thay đổi, chức năng vòi trứng rối loạn gây vô sinh.

Yếu tố nguy cơ cao đưa đến LNMTC gồm có: [2]

-     Dậy thì sớm, trước 11 tuổi

-     Có mẹ hoặc chị có LNMTC/ so với không         :OR 7,2; KTC 95% 2,1-24,3

-     Chu kỳ kinh <27 ngày/ so với 28-34 ngày          :OR 2,1; KTC 95% 1,5-2,9

-     Cường kinh kéo dài  ≥6 ngày                            :OR 2,5; KTC 95% 1,1-5,9